Even kort voor de lezers die dat niet weten: wat doet een lector Publieke Inkoop?

“Een lector verricht praktijkgericht onderzoek binnen een hogeschool, draagt bij aan de beroepspraktijk en werkt aan de verbetering  van het onderwijs. Het lectoraat Publieke Inkoop is wel een bijzonder lectoraat, waarin vijf hogescholen samenwerken. Ik geef leiding aan die onderzoeksgroep. We ontwikkelen nieuwe kennis; zowel praktische kennis als generieke kennis. Wij willen beweging tot stand brengen en ontwerpen methoden die passen bij de praktijk. Het onderzoek kenmerkt zich doordat het niet beschouwend maar eerder participerend is.” 

Fijn dat we jou kunnen spreken over de rol van inkoop in de transitie naar een circulaire economie. Daar heb jij vanuit jouw rol vast een visie op. Hoe kan of moet ‘inkoop’ volgens jou bijdragen aan de transitie naar een circulaire economie?

“Als je hiernaar kijkt vanuit de transitiekunde (red: Rotmans en Verheijden), realiseer je je dat er veel transities tegelijkertijd plaatsvinden; een democratische transitie, een energietransitie, een grondstoffen transitie. Jan Rotmans en Mischa Verheijden beschrijven deze in hun boek Omarm de Chaos. Je ziet dat de verschillende transities in verschillende fasen van volwassenheid zijn. In transities onderkennen we grofweg vier fasen: een voorontwikkelingsfase gevolgd door een kantelfase, een versnellingsfase en daarna een nieuw normaal; stabilisatie. De energietransitie zit nu echt wel tegen het kantelpunt aan en komt in versnelling, maar de grondstoffentransitie, bijvoorbeeld, zit nog helemaal in de voorontwikkelingsfase. De circulaire transitie biedt een mooi antwoord op een aantal dilemma’s die uit andere transities voortkomen. Bijvoorbeeld de enorme vraag naar (schaarse) aardmetalen die gepaard gaat met de energietransitie.

Binnen de transitie naar een circulaire samenleving hebben we drie belangrijke vraagstukken te beslechten:

1. Hoe maken we de cirkel rond? Hierbij is het de uitdaging zo min mogelijk materialen te onttrekken aan de aarde en deze materialen in een continue cyclus te behouden voor gebruik. Dit gaat bijvoorbeeld over recycling op een goede en energie-efficiënte manier.
2. Hoe zorgen we dat grondstoffen die we gebruiken zo lang mogelijk waardevol gebruiken? Als grondstoffen in gebruik zijn willen we zo lang mogelijk voor die functie behouden door onderhoud, reparatie of alternatieve inzet.
3. Tot slot willen we veel minder grondstoffen gebruiken. Dat kan enerzijds door alternatieven te onderzoeken en in te zetten die niet belastend zijn of regeneratief. Of onze consumptie van deze grondstoffen terug te dringen. ”

“De rol die inkoop kan spelen in de circulaire transitie komt voort uit de grootte van de inkoopomzet in organisaties. Na de golf van uitbestedingen van afgelopen jaren, ligt volgens collega Rietveld nu zo’n twee derde van de Cost of Goods Sold buiten de eigen organisatie. Als je dus iets wilt, is het wel heel belangrijk om naar je leveranciers te kijken. Wat gebeurt er bij de (eigen) leveranciers en verder de keten in. Als je in de breedte kijkt, is dat natuurlijk een inkoopvraagstuk.”

Is daarmee de inkoopafdeling ‘aan zet’?

“Wij merken bij het lectoraat wel dat in de transitievraagstukken dit vaak wordt aangenomen. Daarmee bedoelen ze dan: ‘Als we zorgen dat de inkoopafdeling nou gewoon circulaire producten kopen, dan zijn we er.’ Daarmee lijkt het haast of een aantal inkoopcriteria grote maatschappelijk vraagstukken kunnen oplossen. Was het maar waar, maar zo eenvoudig is het helaas niet.”

Positief is wel dat veel mensen nu ontdekken hoe ontzettend belangrijk hun samenwerking met hun leveranciers en verdere toeleveringsketens zijn in deze veranderopgaven. Daarmee wordt al te meer duidelijk dat inkoop (het inkopen) niet alleen een opgave van de inkoopafdeling is. Anticiperend op de drie circulaire vraagstukken speelt de inkoopafdeling hier zeker een belangrijke en strategische rol bij. Bijvoorbeeld de vraag óf je met gerecycled materiaal wilt werken is een strategisch vraagstuk dat door de inkoper geadresseerd kan worden, maar vaak door projectleiders of business verantwoordelijken besloten wordt. Ook kan de inkoper waardevolle afspraken maken ten aanzien van in te kopen werken, diensten en producten. Of deze daadwerkelijk ingezet worden om de levensduur te verlengen is een gezamenlijke bedrijfsactiviteit. Sterker nog, vaak is het een ketenverantwoordelijkheid.

Inkopen is echt een strategisch organisatievraagstuk waar de inkoper een zeker stuk van het proces voor zijn rekening neemt. Het is afhankelijk van de sector wie er in de lead is van circulaire inkopen. Je ziet dat er verschillende voorbeelden zijn waarin organisaties het een goede plek hebben weten te geven, bijvoorbeeld via een krachtige inkoopafdeling, maar ook gevallen waarbij commercie of de technische afdelingen in de lead zijn voor circulaire transformaties.

Het gaat daarbij niet zozeer over welke mensen, maar hoe je ze opleidt en traint. De Hogescholen hebben daarbij een belangrijke taak. Een opleiding doet heel veel met je mentale frame.”

Welk beeld heb jij bij circulair inkopen? Vind je het een goede term?

“Ik kan me goed vinden in de term circulair inkopen. Er schuilt wel een gevaar in dat mensen kunnen denken dat het enkel over het kopen van een circulair product gaat. Of dat het over een proces van de inkoopafdeling gaat. Ik spreek daarom graag over inkopen voor een circulaire samenleving. Daarmee leggen we de verantwoordelijkheid en het eigenaarschap veel breder weg. Want niet iedereen voelt zich inkoper, maar veel mensen kopen in of werken samen met leveranciers.

Wat zie jij als blokkades (mensen, middelen, systeem,..) bij het inkopen voor een circulaire samenleving?

“Ik werk nu veelal in de publieke sector. Wat ik daar zie is dat de gedachte heel sterk is dat men circulariteit wil uitrollen via het inkoopstelsel. Dat is als basisgedachte heel erg goed; hiermee zet je de poortwachter functie van de inkoopafdeling centraal. Wat we missen is dat de circulaire opgave als verantwoordelijkheid moet worden ingebed bij degene die het inkoopproces start; vanuit de behoeftesteller. Ook het manifest MVOI[1] leeft vooral bij de inkoopafdeling. Opdrachtgevers voelen zich nog niet aangesproken. Opdrachtgever zijn is ook niet een functie zoals bij een inkoper of contractmanager. Heel veel professionals vervullen in hun functie de rol van opdrachtgever, maar daar zijn zij niet altijd bewust van. Ik denk dat daar een enorme kans zit. Begrijpt iedereen dat inkoop (ook) van hem of haar is en welke potentie daarin schuil gaat?

Voor mezelf zie ik nog wel een opgave, zowel op inkoop als circulair, om taal te ontwikkelen die ook voor een bredere groep mensen lonkend perspectief biedt.”

 Wat kan de inkoopafdeling dan nu doen? Moeten ze rustig wachten totdat de opdrachtgevers initiatief nemen?

“Wachten? Nee, daar ben ik niet zo van. Het feit dat de ogen nu, onder andere door CSRD  [2], ook op inkoop gericht zijn biedt mogelijkheden . Dat kan je ongemakkelijk vinden, maar je kan dit ook zien als een kans! Nú is je kans. Lukt het je als inkoopprofessional om de ‘step up’ te maken en je als business partner op te stellen?  Ik zie een meerledige opgave voor de inkoopkolom:

• Help de organisatie via een inkooplens te kijken naar de vraagstukken.
• Neem mensen met specialistische kennis aan en/of leid hen daar in op. In het publieke domein zijn inkopers generalisten geworden, maar de circulaire transitie vraagt om inhoudelijke kennis.”

En wat als de inkoopafdeling nu niks doet?  

“Dan gaan anderen het doen. Niks doen is namelijk geen optie. De grote organisatie zijn hier mee bezig. Klimaatverandering is een werkelijkheid. Organisaties gaan dat echt voelen.”

Wij spreken ook wel met professionals die écht willen en de kennis hebben, maar vastlopen in de organisatie. Wat zou jouw advies voor hen zijn?

“Dit is ook wel echt een probleem. Na een negatieve ervaring haken mensen af. Volgens mij zijn een aantal dingen daarin van belang:

• Gevraagd en ongevraagd advies geven. Je niet beperken tot de rol als poortwachter, maar je rol pakken als business partner. Hiervoor is het nodig dat je écht goed snapt waar het om gaat in de organisatie en wat er op dat moment belangrijk is.
• De kans pakken nu thema’s als bijvoorbeeld CSRD en ISV[3] Geef je visie hierop vanuit inkoopperspectief en help de organisatie om invulling te geven aan de samenwerking met leveranciers.
• Ga het vooral maar eens doen. Dan zal blijken wat werkt en wat nog moet worden ontwikkeld.”

WIJ2030 is een groep betrokken mensen die zich verantwoordelijk voelen voor de bijdrage van inkoop voor een circulaire transitie. Wij zijn ‘er wél van’!

En hoe ziet jouw ideale wereld er over zes jaar uit, Mirjam? Welke beelden komen er bij je op?

“Ik zou het heel leuk vinden als je een prikkelende, activistische inkoopgemeenschap ziet. En dat je ziet dat inkopen een integrale verantwoordelijkheid is. ‘‘Inkoop’ weet daarin heel goed welke rol zij heeft te spelen.”

Zijn we in 2030 het kantelpunt (20% volgens Rotmans) voorbij?

“De circulaire transitie zit nu nog in de voorontwikkelingsfase. We doen nu het werk dat in die fase gedaan moet worden. We zijn best wat mooie stappen aan het maken, maar als je het circularity gap report leest, zie je dat we niet meer in een stijgende lijn zitten.

Wat ik hoopvol vind, is om te weten dat het werk van de voorontwikkelingsfase óók gedaan moet worden. We moeten monter doorgaan ook al heb je het gevoel dat je niet enorme meters maakt. Dat brengt ons bij het punt dat er eindelijk tractie op komt.”

Welke woorden van hoop heb je voor mensen om het vol te houden?

“Ik hoor dat mensen zich soms echt een eenling voelen. Ga binnen je organisatie op zoek naar mensen die het ook leuk vinden, die zijn er echt. Daardoor kun je een kleine community vormen waardoor je als supporters met elkaar aan de slag gaat en blijft.

En weet dat deze fase er ook bij hoort. Als we dat doen en er verantwoordelijkheid voor blijven nemen, dan komen we in een andere fase terecht.”

[1] Maatschappelijk Verantwoord Opdrachtgeven en Inkopen; verklaring van organisaties in publieke en semipublieke domein waarin zij onderschrijven dat ze zich middels opdrachtgeverschap en inkoop  inzetten voor de transitie naar een duurzame, sociale wereld.

[2] Corporate Sustainability Reporting Directive; een EU-richtlijn die alle grote ondernemingen en alle beursgenoteerde ondernemingen (met uitzondering van beursgenoteerde micro-ondernemingen) verplicht om informatie bekend te maken over wat zij zien als de risico’s en kansen die voortvloeien uit sociale en milieukwesties, en over de impact van hun activiteiten op mens en milieu.

[3] Internationale Sociale Voorwaarden; internationale standaarden rondom mensenrechten, arbeid, milieu en integriteit